استان سیستان و بلوچستان (زاهدان)
زاهدان یکی از شهرهای تاریخی و زیبای ایرانزمین در دل استان سیستان و بلوچستان است که کمتر مورد توجه بازدیدکنندگان قرار میگیرد. زاهدان در ناحیه شمالی سیستان و بلوچستان قرار گرفته و در گذشته نام این محدوده «دزآپ» بوده که در زمان رضاشاه پهلوی به زاهدان تغییر پیدا کرد.
یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. این شهر در منطقه سرحد قرار دارد. نام پیشین شهر دزداب بوده که در زمان رضا شاه به «زاهدان» تغییر یافتهاست. زاهدان از سمت شمال به شهرستان هامون و، از سمت جنوب به شهرستان تفتان، از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج منتهی میشود. آب و هوای شهر زاهدان گرم و خشک بهشمار میرود ولی شبهای تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی میگراید. آب آشامیدنی زاهدان لولهکشی آب شیرین است و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل و هامون تأمین میگردد. زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونهای که از یکسو راهآهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران میشود و از سوی دیگر راهآهن سراسری ایران به این شهر منتهی میشود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبه ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.
تاریخچه
زاهدان تا قبل از جنگ جهانی اول، روستایی کوچک و دورافتاده به نام دزآپ بود و دلیل این نامگذاری هم وجود قناتها و چشمههای آب در اطراف زاهدان بود. در بخش شمالی زاهدان دژ یا قلعهای وجود داشت که بر اساس اسناد این قلعه محل سکونت افراد بوده است. بعد از جنگ جهانی دوم، زاهدان موردتوجه بیشتری قرار گرفت، بهدلیل موقعیت حساس این شهر و نزدیکی آن به کشورهای افغانستان و پاکستان، دولت وقت تصمیم گرفت تا این محدوده را آباد کند.
در سال ۱۳۰۲، رضاشاه پهلوی، نام دزآپ را به زاهدان تغییر داد و ادارات و ارگانهای دولتی در این شهر بیشتر از قبل رشد کردند.
بسیاری از بازرگانان هندی، بازاریان مشهدی، یزدی و بیرجندی از شهرهای خود به زاهدان کوچ کردند تا از مزایای رونق اقتصادی در این ناحیه بهرهمند شوند. در این دوره بسیاری از بازرگانهای یزدی با سبکهای هندی در عرضه محصول رقابت میکردند. شهر زاهدان از اولین شهرهایی بود که لولهکشی شد؛ لولهکشی در ابتدا به ایستگاه راهآهن و در خانه کارگرها رفت و سپس به شهر رسید.
موقعیت جغرافیایی
زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق شهرکرمان و نیز در نزدیکی کشور پاکستان واقع شدهاست. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و همچنین دارای ایستگاه راهآهن و فرودگاه بینالمللی است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیه طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیه عرض شمالی واقع شدهاست. اختلاف زمان زاهدان با تهران ۳۶+ دقیقه و با گرینویچ ۲۴۶+ دقیقهاست.
جاذبههای گردشگری جاذبههای تاریخی
یکی از قدیمیترین آثار تاریخی زاهدان، محدوده تاریخی روستای نوکچاه، بخش دومک است که قدمتی برابر با ۱۶۰۰ سال دارد. بر اساس باور روستاییان این ناحیه، هر ۴۰ سال یکبار، دیوی با نام «مم» از غاری در این روستان بیرون میآید و دختری را به خود میبرد. متأسفانه این محدوده تاریخی مورد بیتوجهی قرار گرفته و هیچ امکاناتی در این ناحیه از طرف دولت ایجاد نشده است.
از دیگر آثار تاریخی زاهدان باید به مسجد زرنج زاهدان، موزه منطقهای جنوب شرق ایران، مسجد جامع مکی، موزه پست و ارتباطات و مسجد شاه علی اشاره کنیم.
فرهنگ و پوشش
لباس محلی ساکنان زاهدان، با لباس محلی سیستان و بلوچستان مشترک است و در بسیاری از مناطق زاهدان، مردم لباس محلی رسمی این ناحیه که به نام لباس محلی سیستان شناخته میشود را بر تن دارند.
در تمام لباسهای زنان بلوچستان، سوزندوزی دیدن میشود. سوزندوزی هنری است به نام مردم بلوچستان و بسیاری از ما هنر این ناحیه را با سوزندوزی میشناسیم. لباس محلی این ناحیه، از گرانترین لباس های محلی ایرانی است که زیبایی منحصربهفردی دارد.
آداب و رسوم
زبان بلوچهای زاهدان زبان بلوچی با گویش سرحدی بوده و سیستانیهای زاهدان هم فارسی (لهجه سیستانی) همچنین زنان و مردان بلوچ و سیستانی پوشش مخصوص به خود که به لباس بلوچی و سیستانی مشهور است را بر تن دارند.
نوروز در سیستان با آداب و رسوم خاصی گرامی داشته میشود. مردم این ناحیه هم مانند مردم سایر نقاط ایران، قبل از عید خانهتکانی میکنند و با لباسی تمیز منتظر سال جدید میشوند. یکی از رسوم خاص مردم ناحیه بلوچستان، رسم کاسه شکستن است. در سپیدهدم تحویل سال نو، بر اساس یک سنت قدیمی سیستانی تمامی ظروف سفالی که در عرض یک سال از آنها استفاده شده، مثل کاسه و کوزه، شکسته میشود و تکههای شکسته را بر بالای پشتبام قرار میدهند.
این کار در نزد مردم این خطه تقدس داشت، زیرا معتقد بودند اگر این کار انجام نشود، ارواح پلید که درون آنها جای میگرفتهاند، خانواده و اعضای آنها را ناخوش و زرد موی میکنند.
یکی دیگر از اعیاد بزرگ مردم استان بلوچستان، عید قربان است. در این عید مردم لباس نو میپوشند و در محلی به نام «عیدگاه» جمع میشوند. در این روز معمولا چند خانواده باهم شتری را قربانی میکنند و گوشت آن را به فقرا میدهند. پس از اتمام، مراسم قربانی دید و بازدید شروع میشود و به خانه دوستان و اقوام و آشنایان میروند و حلالیت میطلبند. مراسم دید و بازدید این عید تا سه روز ادامه دارد. رسوم متنوعی در مناسبتهای مختلف از جمله عروسی در این ناحیه برگزار میشود که ما به همین تعداد بسنده میکنیم.
صنایع دستی
از جمله صنایع دستی این ناحیه باید به سوزندوزی، گز بافی، قالیبافی، گلیمبافی، چادربافی، سفرهبافی، حصیربافی، نمدمالی، سکهدوزی، سفالسازی، خراطی و لنجسازی اشاره کنیم.
سوغاتیها
از جمله سوغاتیهای خوشمزه زاهدان و بلوچستان میتوانیم از نانهای محلی، مرکبات، انار، موز، خربزه درخیت، زیتون، ماهی، خرما، ادویه، انبه، چای و کلوچه خرمایی یاد کنیم.
غذای محلی
از جمله غذاهای محلی ناحیه بلوچستان و شهرهای این استان میتوان به کشک زرد، اوجیزک، آبگوشت زابلی، چنگال، تنورچه، دوغ پا، دوغ برک، املت سوزی، تباهگ و لنجو اشاره کرد.